Een Mycorrhiza is een latijnse benaming voor schimmelwortel. Deze wortel ziet er niet schimmelig uit, maar is juist bedekt met witte draden of schimmel of het bevat in de cellen schimmeldraden (mycellium). Wanneer de draden in de wortels van de orchidee zitten, heet dit ectomycorrhiza. Orchideeën hebben enkel ectomycorrhiza, en eigenlijk nooit hun gehele levenscyclus (slechts enkele soorten die weinig tot geen chlorofyl hebben zijn hun hele leven afhankelijk van deze schimmel). Het is geen parasitaire relatie, maar eerder een symbiose (samenleven van organismen in het voordeel van minimaal een van de partijen) en in dit geval het voordeel van beide organismen. Met een paar bijzondere parasitische eigenschappen is dit toch wel een opmerkelijke verwevenheid tussen beide.
Kiemen van zaden
Bij de meeste orchideeën is schimmel van uiterst belang om de zaden te kunnen laten ontkiemen. Daarbij heeft de orchidee ook voordeel aan een schimmel bij het vroege zaailing stadium.
Saprophyte (Saprofyt)
In Noord-Amerika betekent Saprofyt ‘een plant die leeft van organisch afval’ en word het woord gebruikt voor alle planten die geen chlorofyl hebben. Een eigenschap in de natuur zijn het eigenlijk schimmels en bacteriën die dit als enige verder kunnen. Een orchidee heeft dus een heel bijzondere vaardigheid. De schimmel verwerkt organisch materiaal in de bodem en zet deze om in schimmeldraden in de wortels van de orchidee. Vervolgens “eet” de orchidee deze schimmeldraden weer op en onttrekt hier energie aan. Deze orchideeën leven dus alleen indirect van de voeding in de bodem. Goede wortels is dus van extreem belang voor orchideeën.
Weerlegging in Europa
In Europa worden orchideeën geen saprofyt genoemd, omdat zij onder andere de schimmel zelf ook “opeten” door middel van fytoalexine (daarover hieronder meer). Het proces wordt te complex gevonden om de orchidee onder die noemer te laten vallen. En het zou ook niet verklaren waarom orchideeën kunstmatig onder steriele omstandigheden kunnen worden gekweekt met organische voeding.
Gevaarlijke parasitaire schimmels
Het bijzondere aan de geslachten schimmels van de wortels van de orchidee, is dat de schimmels onderdeel zijn van geslachten die gevaarlijke parasieten bevatten. Waaronder de volgende geslachten: Rhizoctonia (Rh. Solani), Armillaria (A. mellea, of schoenveterschimmel), Heterobasidion (Formes annosus of pijnboommoordenaar).
Parasitaire eigenschappen
Dit kan te maken hebben met de parasitaire actie die de schimmel moet uitvoeren om de cellen van de orchideeënwortels te penetreren. Deze vaardigheid is de voorwaarde van de symbiose en kan de reden zijn tussen de link met de parasitaire schimmelgeslachten.
Fytoalexine
De orchidee heeft daarnaast een natuurlijk afweermechanisme om ervoor te zorgen dat de schimmels niet de overhand kunnen krijgen. Zodra de schimmeldragen 3 tot 4 cellen diep in de wortel zijn gedrongen, vormt de orchidee een chemische reactie. Er worden fytoalexinen geproduceerd, die de groei van de schimmel remmen. Wat hierna gebeurt is wel heel merkwaardig. De orchidee lost de schimmeldraden op en deze worden verteerd door de plant. Hier zijn diverse zeer interessante onderzoeken naar gedaan in de 20e eeuw.
De schimmeldraden bij een orchidee vormen dus een bijzondere basis en voorwaarde voor de plant om te ontwikkelen en zijn erg belangrijk. Toch is het bijzonder dat zij op een parasitaire manier van elkaar ‘gebruikmaken’. De mycorrhiza worden in de orchidee gebruikt als voeding, maar de orchidee beschermt zichzelf ook. De schimmel daarentegen heeft de eigenschap om de orchidee te willen penetreren en zich daarin te willen ‘huisvesten’. Door fytoalexine wordt de orchidee beschermd tegen te forse schade door de schimmel in de wortels en kan daarmee de schimmel ook gebruiken als voeding. In Noord-Amerikaanse termen is het een saprofyt, maar in Europese termen is de relatie en de processen tussen de orchidee en de schimmel te complex.
